Reviews

**(excuses voor de kritische noot, moet er nou eenmaal bij, maar was bij dit boek wel zoeken!) We mogen bij de NBD altijd maar 1100 lettertekens gebruiken, dus vandaar de kernachtige zinnen.

Anne Ligthart wordt soldaat in Nederlands- Indië. Hier lacht het leven hem toe. Een carrière in een prachtig land. Tot zijn grote geluk vindt hij een vrouw voor het leven; Charlotte. Al snel wordt het gezin uitgebreid. Maar dan begint de Japanse bezetting. Een periode vol angst en ontberingen breekt aan. Na de capitulatie is het land totaal veranderd.

De schrijfster vertelt het verhaal over haar grootouders. Een stukje geschiedenis dat herkenbaar is voor alle mensen in Nederland met een Indische afkomst. Zo zorgt het boek voor meer begrip over wat de mensen daar is overkomen. Een uitstekend gedocumenteerd boek, geschreven in heldere taal. Opvallend is de medemenselijke toon van het boek. Nergens wordt zwart- wit gedacht. Anne wordt neergezet als een wel hele brave hendrik die strooit met clichés. Dat weerhoudt de lezer niet het boek in één ruk uit te lezen. Voorzien van foto’s waardoor het verhaal nog meer tot leven komt. Vergelijkbaar met de historische romans van Simone van der Vlugt. Voor liefhebbers van historische, waargebeurde romans en de geschiedenis van Nederland.

Nederlandse Bibliotheek Dienst

_____________________________________________________________________________________

**Gisterochtend eindelijk begonnen met het boek te lezen. Wow...... ik kon niet stoppen tot ik m uit had. Wat geweldig mooi geschreven Gerda. Zeeeeer onder de indruk van je schrijfstijl. Maar ook zeer onder de indruk van het verhaal.
Herkenning van hoe je de zee reis beschrijft (gek worden van zeeziekte en je zelf overboord werpen omdat je dood wil....) en de route.
Herkenning ook doordat ik veel met indonesiërs vaar en werk. Mijn beste maatje is mijn indonesische kok Sigit Augustinus Priambodo, zie je bijna zijn persoonlijkheid beschrijven ????
Ik dacht best wel veel te weten van de historische feiten omdat ik me vroeger veel verdiept heb in die periode daar die je beschrijft, maar jij hebt het veel levendiger en beeldender gemaakt. En bijvoorbeeld de dubbel rol van de Jappen voor en na hun capitulatie was me niet echt duidelijk, door jou boek nu wel.
Vind je schrijfstijl echt heel prettig, kon het boek niet in fases lezen. Moest en zou het in één ruk doen ???? Dank voor je mooie boek!!!
Ik ben heel benieuwd naar je nieuwe boek Gerda!!! Tjalling

_____________________________________________________________________________________

**Ik ben gister begonnen aan je boek.....en heb het nu uit. Wat een verhaal. Ik was blij, ontroerd, boos tegelijk. Prachtig is misschien niet het juiste woord...... Ik weet mijn gevoel niet goed onder woorden te brengen. Het feit dat ik er in verdronken ben zegt genoeg. Ik kijk uit naar je volgende boek. Trea

**Ik heb zo pas uw boek uitgelezen. Een meeslepend verhaal en sterk verwoord. Geschiedenis en toch spannend. Een verrijking voor mij, want ik wist er niet veel van. Het geeft een goed beeld van het leven in de eerste helft van de vorige eeuw. Ik ben diep ontroerd bij het verhaal van uw grootouders. Een verhaal als dit HAKT er diep in. Aaltje, uw moeder leeft nog als ik het goed heb. Dit boek vergeet ik nooit meer. Ik kijk met belangstelling uit naar uw in maak zijnde pennenvrucht. Hendrik uit België

**Dit weekend eindelijk je boek uitgelezen. Wat een indrukwekkend verhaal. Sommige stukken met tranen in mijn ogen en een brok in mijn keel gelezen. Wat een verschrikkingen hebben jouw grootouders mee moeten maken zeg, echt een hel. Maar wat een krachtige mensen, want ondanks alle ellende moesten ze door om te overleven in de hoop elkaar ooit weer in de armen te kunnen sluiten. Dankzij jouw boek heb ik in ieder geval veel over deze trieste geschiedenis geleerd. Verschrikkelijk ook hoe mensen bij terugkomst in Nederland zijn behandeld. Echt schandalig. Diepe buiging voor jou Gerda, het moet niet gemakkelijk zijn geweest deze afschuwelijke belevenissen van je grootouders te weten te komen. Antoinette

**Wat een geweldig boek heb je geschreven, ik heb het in één keer uitgelezen.Ik vond het een boeiend, interessant, persoonlijk en innemend verhaal. Je wist mijn aandacht van begin tot eind vast te houden. Het verhaal nam me helemaal mee in een geschiedenis die ik niet goed kende maar door het boek beter heb leren kennen. Heel creatief vond ik de afwisseling in hoofdstukken tussen Anne en Charlotte.

Saaie passages ben ik niet tegen gekomen. En eigenlijk ben ik wel benieuwd hoe het verder met Anne en Charlotte is gegaan na terugkomst in Nederland. Hilda

**Tijdens het lezen van dit boek voelde ik me nauwbetrokken bij deze mensen, door de verhalen van mijn familie die maar mondjesmaat verteld werden. Vaak niet verteld door de gene die het zelf betrof.
Deze wrede oorlog die zoveel mensen uiteen dreef en men niet wist waar hun partners en kinderen waren. De schrijfster heeft met een penseel geschreven. Harde en zachte tinten. Vooral de liefde van haar grootouders zal niet vergeten worden. Dian

**Dit boek heeft mij een goed beeld gegeven van een stuk geschiedenis waar ik weinig over wist. Het vertelt het verhaal over Anne die zich aansluit bij het KNIL en vertrekt op avontuur naar Nederlands-Indië waar hij Charlotte ontmoet. Ze trouwen, krijgen kinderen en vormen een liefdevol gezin, niets lijkt een gelukkige toekomst in de weg te staan.......totdat de Japanners Nederlands-Indië binnen vallen. Anne moet als KNIL soldaat gaan vechten, hij wordt al snel gevangen genomen en Charlotte blijft achter met de kinderen. Beide moeten zien te overleven tijdens deze oorlog en onder het onmenselijk wrede regime van de vijand. Je wilt gewoon weten hoe het afloopt dus je blijft lezen, af en toe met tranen of een brok in de keel. Het verhaal is op waarheid gebaseerd en gaat over de grootouders van de schrijfster.

**Je krijgt een heel goed beeld van hoe het leven destijds was in Nederland en Nederlands-Indië en wat de mensen hebben meegemaakt. De manier waarop het geschreven is wekt sympathie voor de hoofdpersonen waardoor je nieuwsgierigheid naar de afloop wordt gewekt en je telkens door wilt blijven lezen. Dat heeft de schrijfster knap gedaan met haar eerste echte boek! Daarnaast vind ik dat er in onze samenleving maar weinig aandacht wordt geschonken aan de geschiedenis van Nederlands-Indië in verhouding met de Wereldoorlog in Nederland en Duitsland. Met dit boek krijg je er middels een persoonlijk verhaal een behoorlijk beeld van. Super interessant. Jantina

**Mijn vader zat bij hoofdpersoon Anne Ligthart in verschillende Jappenkampen tussen 1942 en 1945. Hij vertelde er weinig over. Dankzij dit boek kom ik dichter bij een verleden dat hij probeerde te vergeten, maar waarover hij nog jaren na de oorlog nachtmerries had. Gerda Hartkamp laat zien hoe de wrede machinerie van een vreemde mogendheid ingrijpt in het leven van een gewoon gezin. Rob

**Tijdens het lezen van dit boek voelde ik me nauw-betrokken bij deze mensen, door de verhalen van mijn familie die maar mondjesmaat verteld werden. Vaak niet door de gene die het zelf betrof.
Deze wrede oorlog die zoveel mensen uiteen dreef en men niet wist waar hun partners en kinderen waren. De schrijfster heeft met een penseel geschreven. Harde en zachte tinten. Vooral de liefde van haar grootouders zal niet vergeten worden. Desidee

** Het boek Van Friese klei naar tropenuniform heb ik gelezen. Wat een indrukwekkend verhaal.
Mijn opa Gerhard Vunderink heb ik vroeger voor school geïnterviewd toen ik een werkstuk over Nederlands-Indië had gemaakt.
Hij sprak er niet veel over. Door het lezen van uw boek kwam ik nog meer te weten. Bijzondere band had hij met uw opa.
Ik wil u nogmaals bedanken voor het mooie boek. Het betekent veel voor mij. Lucy

_________________________________________________________________________________________

** Na het in een adem lezen van uw boek zijn er een hoop antwoorden gekomen over het Indisch verleden van mijn vader en moeder. Jammer dat daar vroeger bijna nooit over gepraat werd . Mijn vader heeft bijna hetzelfde meegemaakt als uw opa. Mijn moeder is hem achterna gereisd en onze oudste zus is in Tjimahi geboren. De gegevens van mijn vader heb ik redelijk kunnen verzamelen alleen het kamp waar mijn moeder en zus hebben gezeten heb ik nog steeds niet kunnen vinden. Bedankt . Piet

____________________________________________________________________________________________

Krantenartikels

Friesch Dagblad, 11 augustus 2021, pagina 22.

Van Friese klei naar pannenkoekenbakken in Nederlands-Indië

Kleindochter maakt boekwerk over bijzondere geschiedenis van grootouders

Anna Sofia From

Harlingen | Het is een prachtige dag in Yogyakarta, op het tropische eiland Java, als de uit Sneek afkomsti- ge Anne Ligthart met zijn maten door de stad loopt. Als negentienjari- ge meldde hij zich als KNIL-militair voor vertrek naar Nederlands-Indië en hij is daarom op het eiland gesta- tioneerd. In het voorbijgaan valt zijn oog op een Javaans meisje dat hem gedag zegt. "Die groet was voor mij”, zegt Ligthart tegen zijn groepje vrienden en loopt het meisje lachend tegemoet.

Het is het begin van de bijzondere liefdesgeschiedenis van Anne Ligthart en de Javaanse Charlotte Bremer. Hun kleinkind, Gerda Hartkamp uit Harlingen, schreef het boek Van Friese klei naar tropenuniform over haar grootouders.

Afspraakje

Al wandelend lukte het Ligthart om Bremer te versieren en om een afspraakje te maken om samen de film Ben Hur in de bioscoop te zien. De liefde bloeide snel op, ondanks de cultuurverschillen. "Een van de eerste dingen die mijn opa aan mijn oma vroeg, was of ze ook pannenkoeken kon bakken”, zegt Hartkamp lachend. Dit lichtvoetige begin van hun liefde staat in schril contrast met wat het koppel later zou meemaken.

Kampen

Met de inval van de Japanners in Nederlands-Indië in 1942 worden Nederlandse soldaten, zoals Ligthart, opgesloten in de interneringskampen. Gevangenen worden wreed behandeld en ook Ligthart maakt daar een zware tijd door. Bremer leefde ondertussen in grote angst als ‘buitenkamper’ in Bandung.

Er heerste in die periode onder invloed van onafhankelijkheidsstrijders veel vijandigheid tegenover vrouwen zoals zij, die getrouwd waren met Europese mannen. Zwanger en inmiddels moeder van vier kleine kinderen probeert ze zich alleen staande te houden onder het Japanse regime.

Vergeten

Hartkamp wilde niet dat het verhaal van haar voorouders verloren zou gaan en besloot daarom dit boek te schrijven. "Mensen worden steeds ouder en de generaties die hierover nog kunnen vertellen dunnen uit. Maar het is belangrijk dat mensen ook nu weten wat er toen gebeurd is, want dat is heel ingrijpend geweest.”

Door zelf historisch onderzoek te doen en verschillende familieleden te vragen over de geschiedenis, is ze tot een zo compleet mogelijk verhaal gekomen. "Mijn opa heeft nooit veel losgelaten over wat hij in de kampen heeft meegemaakt. Maar veel familieleden, ooms, tantes en mijn moeder en oma hadden allemaal een stukje van de puzzel.” Op 16 augustus biedt ze, in het kader van de Indiëherdenking op 15 augustus, een exemplaar van haar boek aan aan burgemeester Ina Sjerps in Harlingen. "Destijds werden mensen doodgezwegen toen ze na de Tweede Wereldoorlog vanuit Nederlands-Indië terugkwamen naar Nederland. Mensen dachten dat het in Nederlands-Indië wel meeviel en er was geen ruimte voor de verhalen van de mensen daar. Het is daarom goed dat er meer aandacht komt voor dit hoofdstuk in de geschiedenis.”

Van Friese klei naar tropenuniform. Gerda Hartkamp. Walking my Revolution Publishers, 29,95 euro

Harlinger courant vrijdag 20 augustus 2021

Gerda Hartkamp overhandigt het boek aan de nieuwe burgemeester van Harlingen

Harlingen - Maandagmiddag werd door de Harlinger schrijfster Gerda Hartkamp een bijzonder boek ‘van Friese klei naar tropenuniform’ overhandigd aan burgemeester Ina Sjerps.

Door Ubbo Posthuma

De Harlinger schrijfster sprak burgemeester Ina Sjerps toe en liet weten het eervol te vinden om het boek aan haar te mogen overhandigen. De opa van Gerda war soldaat in het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). Het verhaal dat Gerda heeft geschreven gaat dan ook over de ontmoeting van haar grootouders, de Friese Anne en de Indische Charlotte, hun prille geluk en de ontberingen die zij later met hun kinderen hebben moeten ondergaan. "Maar dit verhaal zou net zo goed kunnen gaan over iedere militair die getrouwd was met een inlandse vrouw", zei Gerda. "Was zij blank, dan zaten ook de vrouw en kinderen in een soortgelijk kamp. Jongens vanaf twaalf in een mannenkamp. Honger en verwaarlozing was een dagelijks terugkerend probleem. Zo ook de angst voor geweld in het kamp of zelfs executie. Buiten de kampen was het maar iets beter, ook hier heerste de angst voor de bezetter. Mensen werden opgepakt zonder duidelijke reden. En honger regeerde ook in de stad en in de kampongs (buitenwijken en dorpen)", aldus Gerda.

Jaarlijks wordt op 15 augustus het einde van de 2e wereldoorlog herdacht, opdat dit stukje geschiedenis uit Nederlands-Indië niet verloren gaat. "Maar voor Indië was dit niet echt het einde van de oorlog", liet Gerda weten.

"De Republiek Indonesia werd uitgeroepen en Soekarno riep op dat alle buitenanders het land moesten verlaten. Dit werd door de Nationalistische opstandelingen gezien als een oproep tot moord. De Pemoeda’s lieten een spoor van dood en verderf achter. In de gevaarlijke periode die hierdoor ontstond, moesten veel mensen vluchten om niet vermoord te worden. Ze kwamen in dezelfde kampen terecht als tijdens de oorlog, maar werden nu bewaakt door hun vroegere vijand, de Japanse soldaten. Het was niet langer veilig in het huidige Indonesië, waardoor schepen vol werden gestouwd met Nederlandse burgers, inheems en blank, in de hoop een veilig heenkomen te vinden in het 'beloofde land'. Helaas was hier in Nederland geen plek voor al die Indische mensen. De Nederlanders hadden het zo vlak na de oorlog zelf moeilijk om in hun onderhoud te voorzien. Een moeilijke tijd van aanpassen begon.

Nu herdenken we hier om te vieren dat wij in vrijheid mogen leven. Gerda bedankt de burgemeester voor het in ontvangst nemen van ‘van Friese klei naar tropenuniform’. Het is een gebaar van respect aan de Nederlandse burgers met een Indische achtergrond, hier en in heel Nederland", aldus Gerda, die de burgemeester dank zegde voor het in ontvangst nemen voor dit bijzondere boek. "Het is een teken van respect aan de Nederlandse burgers met een Indische achtergrond, hier en in heel Nederland", zei Gerda

Burgemeester Ina Sjerps liet weten bewondering te hebben voor Gerda en noemde haar een getalenteerde vrouw en zelfs haar overbuurvrouw die dit ondanks twee bedrijven, voor elkaar wist te krijgen. "Veel is in die tijd niet goed geweest. Mensen denken in nood vaak eerst aan hun eigen hachje. Ik doe dan ook een oproep om bij moeilijke tijden niet de ogen te sluiten. Er is heden ten dage nog veel ellende in de wereld, maar vrijheid overwint altijd" aldus de Harlinger burgemeester. Hierna werd het IndiUe monument nog even bezocht. Iedereen sprak zijn waardering uit over de verzorgde begraafplaats. In wooncentrum Almeneum werd tot slot nog een kopje koffie genuttigd.

Harm Ligthart